Stationsgebouw Wolfheze

Al sinds de opening van de Rhijnspoorweg in 1845 heeft Wolfheze een station, terwijl er toen nog geen dorp was op de huidige plaats. Dat dorp komt er pas in 1907 door de bouw van het grote Psychiatrisch Ziekenhuis bij het station. Het ziekenhuis kiest voor deze locatie omdat deze ligging eerst nodig is voor de aanvoer van (bouw)materialen en later ook voor bezoekers, personeel, bewoners en brandstof voor deze instelling.

Wolfheze krijgt dit station door Baron van Brakell, de kasteelheer van Doorwerth, die een groot deel van de grond in Wolfheze in zijn bezit heeft. Als hij in 1843 voor de aanleg van de spoorbaan aan de Rhijnspoorweg-Maatschappij de stroken grond van zijn grondgebied in Wolfheze aan deze maatschappij verkoopt, stelt hij één belangrijke voorwaarde: ‘in Wolfhezen moet een halte met wachter komen’. In de beginperiode wordt hier alleen gestopt wanneer de reizigers de ‘Chef-Conducteur’ daarom verzoeken en voor de passagiers die willen instappen in Wolfheze wordt door de wachter een sein gehesen zodat de machinist van de trein weet dat hij hier moet stoppen.

Eerste twee halte/stationsgebouwen

Een ‘Rhijnspoorkeet’, een overgebleven bouwkeet van de bouw van de spoorlijn, doet (net als in Ede) vanaf 1845 eerst dienst als haltegebouw en woning van de wachter. Het eerste echte stenen stationsgebouw/spoorweghuisje is rond 1855 gebouwd. Dit gebouwtje heeft er precies zo uitgezien als de nog steeds bestaande spoorwegwoning aan de Bilderberglaan tussen Wolfheze en Oosterbeek (het ‘huisje van Hellenkate’). Dit is een zogenaamde 10%-woning, waarbij de vroegere bewoner M. Hellenkate als arbeider bij het spoor 10% van zijn salaris aan de spoorwegen moest afstaan voor de bewoning.

Op de bouwtekening van 1899 zien we de gevel aan de spoorzijde (dit is de noordgevel). Tot de verbouwing van 1913 zag deze kant van het station er zo uit.

Voor de grote opknapbeurt van het exterieur in 2006 is het station een paar maanden geheel ingepakt geweest met groen/blauw plastic. Een heel bijzonder gezicht!

Bouw definitief station in najaar 1899

In 1899 start de bouw van een nieuw en definitief station in Wolfheze, dat ergens tussen najaar 1899 en voorjaar 1900 gereed komt. Het nieuwe station draagt aanvankelijk nog de naam “Wolfhezen”, dus met een extra “n” (in 1932 zal die “n” officieel komen te vervallen). Staatsspoor (die de exploitatie in 1890 van de NRS heeft overgenomen) heeft een serie van zes stationsgebouwen laten ontwerpen, die tussen 1892 en 1903 worden gebouwd. Zij krijgen de naam ‘Standaardtype Visvliet’ omdat het in 1983 gesloopte stationsgebouw van het vroegere station Visvliet de eerste uit die serie van zes is. Het stationsgebouw van Wolfheze is de énige van deze serie die nog bewaard is gebleven. (Zie voor de geschiedenis ook dit interessante filmpje).

Uitbreiding naar huidige staat in 1913

De hoge heren van het Psychiatrisch Ziekenhuis reisden 1ste klas en wilden ook graag een wachtkamer 1ste klas in het station hebben. In 1913 wordt deze wens ingewilligd en wordt er een stuk aangebouwd (het hele gedeelte onder het balkon), wat dan wachtkamer 3e klas wordt en de oude wachtkamer wordt 1e/2e klas. Hierdoor wordt het gebouw vergroot tot zijn huidige vorm. Het oude stationsgebouw/spoorweghuisje (uit ong. 1855) blijft eerst nog staan, doch moet in 1916 toch het veld ruimen. De spoorwegovergang tussen het station en de dienstwoning (huis Breukers) kan hierdoor tevens worden verbreed. Ook komt er in 1916 een bergplaats/lampisterie aan de oostzijde van het station

Bommenlijntje naar Deelen

Eenmaal is er een aftakking geweest bij Wolfheze, in noordelijke richting, namelijk in WO II. In juli 1941 beginnen de Duitsers met de aanleg van een enkelsporige spoorlijn vanaf Station Wolfheze naar de ‘Fliegerhorst Deelen’. Half september 1941 vindt de feestelijke opening plaats van de totaal zo’n 13 kilometer lange lijn. In eerste instantie wordt de lijn gebruikt voor de aanvoer van bouwmaterialen voor de hangars, opslagplaatsen, barakkenkampen, geschuts- opstellingen etc. van Deelen, daarna voor het transport van munitie en bommen. In de volksmond krijgt het lijntje daarom al snel de naam het ‘Bommenlijntje’. Na de oorlog wordt dit lijntje snel afgebroken.

Huidig gebruik station

Begin jaren ’70 verliest het station zijn echte functie (handmatige bediening van overweg en seinen) door het automatiseren van de lijn en later verdwijnt ook de loketdienst met kaartverkoop en reizigersinformatie. Sinds 1973 is er op de begane grond een Stationswinkel in gevestigd, die door de jaren heen verschillende eigenaren (huurders van de NS) heeft gekend. In 2008 is de toenmalige eigenaar (Hans Bennink) een snackcorner in een gedeelte hiervan begonnen, die de huidige eigenaren de naam ‘Het Spoortje’ hebben gegeven.

Eerste ansichtkaart 1918

Het is heel bijzonder dat er pas in 1918 een eerste ansichtkaart van het Station Wolfheze verschijnt. Erg laat dus! De uitgever van de kaart laat dan meteen ook een kaart maken van het Duitse Interneringskamp dat in dat jaar iets ten noorden van het station is gebouwd.

Station Wolfheze 1943

Deze kaart uit 1943 laat het station het duidelijkst zien, met ook hier de dienstwoning rechts in beeld. Geheel links, achter de kleine bossage ligt de tegen het station aangebouwde Retirade (de toiletten), die in 1956 zullen worden verwijderd.

Belangrijk voor de aan- en afvoer van mensen én materiaal

Station Wolfheze is voor de wijde omgeving erg belangrijk voor de aan- en afvoer van mensen én materiaal. Vermoedelijk al vanaf het begin heeft voor de goederen een zijspoortje met laad- en losgelegenheid bestaan. Deze losplaats is ook voor Oosterbeek belangrijk want dit dorp krijgt pas in 1878 een halte (Oosterbeek-Hoog) en deze had het grote nadeel dat hij in een stijl uitgegraven dal ligt en alle materialen omhoog moeten worden gebracht. Bovenstaande is dan ook vast de reden geweest waarom in 1899 Staatsspoor (die de lijn had overgenomen) een echt station in Wolfheze bouwt. Dit gebeurt iets ten oosten van het reeds bestaande haltegebouw aan de spoorlijn bij KM 84 (dit geeft aan dat Wolfheze 84 km vanaf Amsterdam ligt).

Zendingsfeesten en koningin Wilhelmina

De aanwezigheid van het station maakt dat er bij Wolfheze er in de tweede helft 19e eeuw enkele opmerkelijke gebeurtenissen plaats vinden. In 1863, ’64, ’72 en ’79 vindt in de Wolfhezer Bossen het Algemeen Evangelisch Nationaal Zendingsfeest plaats, waarvoor duizenden mensen uit het hele land met speciale feesttreinen naar Wolfheze afreizen. En in september 1898 is op de Renkumse Heide een grote militaire parade, ter gelegenheid van de inhuldiging van koningin Wilhelmina, waarbij het station nauwelijks berekend is op de enorme reizigersstroom.

Grote opknapbeurt in 2006

Het Station Wolfheze heeft zijn oorspronkelijke staat van 1913 gelukkig gehouden. In deze staat is het exterieur van het gebouw de laatste maanden van 2006 onder supervisie van ’Onderhoud NS-Stations’ grondig en met veel zorg en liefde gerestaureerd. Het gebouw wordt daarvoor geheel ‘ingepakt’. De bouwkundige oplevering hiervan vindt begin november 2006 plaats. Daarna, op de avond van 11 november 2006 wordt de voltooiing van deze grote opknapbeurt gevierd door Wolfheze met het onthullen van het opnieuw aangebrachte ‘WOLFHEZE’ op de gevel aan de spoorzijde door Bram van den Berg, de laatste stationsmedewerker tot midden jaren ’70 en een toespraak van de burgemeester van de gemeente Renkum, de heer P.M. Bruinooge, die bekend maakt dat het station van nu af aan gemeentelijk monument is. Dit feestelijk gebeuren is voorafgegaan door de presentatie van de twee, toen gloednieuwe websites van Wolfheze: www.dorpsbelangwolfheze.nl en www.wolfheze.nl die intussen beiden geheel zijn vernieuwd.

Gemeentelijk Monument

De gemeente Renkum beschikt over een ruim bestand aan rijks- en gemeentelijke beschermde monumenten.

Renkum telt 76 inschrijvingen in het rijksmonumentenregister en heeft 145 gemeentelijke monumenten. Vermeldenswaardig is nog de categorie “martiale monumenten” waarbij het gaat om gebouwde zaken die verband houden met de Airbornegeschiedenis.

Het Station Wolfheze met de daarbij behorende berging is een gemeentelijk monument en maakt deel uit van de 9 gemeentelijke monumenten die Wolfheze rijk is.

Deel artikel

Reageer Reactie annuleren

Eén van de mooiste en meest veelzijdige Dorpen van Nederland. Aan de rand van een van de grootste aaneengesloten natuurgebieden in West-Europa. De Veluwe.