Wodanseiken Wolfheze

In de Wolfhezerbossen ten zuiden van het dorp staan de eeuwenoude eiken die in de 19^eeeuw door de landschapschilder Johannes Warnardus Bilders de naam Wodanseiken hebben gekregen. De eiken staan langs de oever van de inmiddels drooggevallen Papiermolenbeek en de noordelijk daarvan gelegen Wolfhezerbeek. De bomen hebben een grote landelijke bekendheid.

De leeftijd van de Wodanseiken wordt geschat op 450 tot 500 jaar. Er staan geen bordjes bij, zodat het voor een buitenstaander lastig is om de door Bilders aanbeden exemplaren te ontdekken. Ook met afbeeldingen bij de hand van zijn schilderijen blijft het gissen. Dat komt doordat het landschap sindsdien sterk is veranderd. Toen Bilders en zijn companen de eiken schilderden, stonden ze nog in het open heideveld. Daar kregen ze volop zon en hadden ze alle ruimte om breed uit te waaieren.

Van de Wodanseiken uit de tijd van Bilders zijn er nog een zestal over, al is er discussie over het precieze aantal. Er staan veel meer oude eiken in de buurt, maar volgens boomdeskundigen zijn die jonger.

Bilders en de naam 'Wodanseiken'

In de schaduw van de eeuwenoude eiken is de ‘gewijde’ plek waar Johannes Warnardus Bilders (1811-1890) een doopplechtigheid hield, die op of rond zijn verjaardag op 18 augustus plaats vond. Het moet een bijzondere vertoning zijn geweest: de ceremonie die Bilders halverwege de negentiende eeuw ’s zomers organiseerde in de bossen bij Wolfheze. Met kruiwagens met eten en drank liep een grote groep van in Oosterbeek verblijvende kunstenaars (soms meer dan dertig) van Oosterbeek naar de Papiermolenbeek in het Heelsumsbeekdal bij Wolfheze.

Daar werd een kruiwagen op z’n kop in het water gezet, Bilders, als druïde verkleed, daarop staande, de dopeling daarvoor. Onder de plechtige woorden van Bilders, waarbij de dopeling moest zweren steeds met ernst die plaats te betreden waar Wodan en Thor huisden, werden hem handen vol water toebedeeld. Volgens de overlevering maakte hij er een hele show van die eindigde met zang en dans.

Schilderskolonie Oosterbeek/Wolfheze

Bilders was een charismatisch figuur die maakte dat jonge schilders uit het westen deze kant op kwamen en zo ontstond in Oosterbeek/Wolfheze de eerste schilderskolonie van Nederland. Veel van deze schilders zouden later, terug in het Westen, onderdeel gaan vormen van de Haagse School. Het landschap bij Wolfheze hebben Bilders en zijn volgelingen vele malen afgebeeld. Op hun schilderijen, te zien in onder meer het Rijksmuseum in Amsterdam en in musea in Arnhem en Den Haag, staan meestal de eikenbomen centraal die bekend staan als de Wodanseiken.

Schilder Johannes Warnardus Bilders

Toen Bilders hier in 1841 voor het eerst kwam, was hij diep onder de indruk van het landschap. Zijn verering van het natuurschoon was volgens zijn tweede vrouw Marie van Bosse haast een religieuze ervaring. Veel schilderijen van hem hebben ook een mystieke sfeer.

De eiken op een ansichtkaart uit 1903

Het landschap is sinds de tijd van Bilders sterk veranderd en dat is goed te zien op deze ansichtkaart (detail) waarop ze nog in het open heideveld staan. Net als de schilders vaak deden heeft de fotograaf hier een mens bij de eiken geplaatst om de grootte van de bomen te accentueren.

Het Nederlandse Barbizon

Zo werd de kunstenaarskolonie in Oosterbeek/Wolfheze genoemd, naar het Franse dorp Barbizon waar in 1830 schilders als Daubigny, Corot en Rousseau voor het eerst in de natuur gingen schilderen, in plaats van in hun atelier. In een groot aantal landen kreeg deze beweging navolging, in Nederland als eerste in Oosterbeek, gevolgd door onder meer Bergen, Laren en Domburg. Oosterbeek lokte schilders door de ligging aan de rand van een stuwwal, wat het landschap een on-Nederlandse aanblik bood. Zij worden de Schilders van de Veluwezoom genoemd. Het in Kasteel Doorwerth gevestigde Museum Veluwezoom bezit een grote en mooie collectie van deze schilders.

Boeken over de Schilders van de Veluwezoom

Als men het over de Schilders van de Veluwezoom heeft betreft dat twee periodes:

De periode van Bilders en Hendriks met hun leerlingen, een periode die loopt van ongeveer 1840 – 1870, de periode van de Kunstenaarskolonie Oosterbeek/Wolfheze
De periode waarbij de Kunstvereniging Pictura Veluvensis (Veluwsche Schilderkunst) in Renkum-Heelsum bepalend is, een periode van ongeveer 1900-1940

Over beide periodes en de individuele schilders daaruit zijn veel boeken verschenen, doch daar het hier over Bilders en zijn leerlingen gaat geven we hierbij een viertal topboeken over de eerste periode:

Magie van de Veluwezoom (2006)

Bezield Landschap (2016)

De meester van Wolfheze (2011)

De Schilders van de Veluwezoom (2019)

De latere schilders van de beroemde Haagse School

De Oosterbeekse kolonie waarvan Johannes Bilders de spil was, trok jonge schilders aan als Willem Roelofs, Anton Mauve, Paul Gabriël en Jacob, Matthijs en Willem Maris die later bekend zouden worden als de schilders van de Haagse School. De Veluwezoom was voor hen goed bereikbaar, omdat Wolfheze in 1845 een station had gekregen. Onder leiding van Bilders trokken ze de natuur in om die te schilderen, waarbij vooral de oude eiken die er groeiden, een belangrijke inspiratiebron waren.

Op de schilderijen lijken ze groter

In het echt lijken de Wodanseiken veel kleiner dan op de schilderijen, en dat zíjn ze ook. Doordat ze in de loop der tijd zijn ingesloten door het bos, dat de heide heeft overwoekerd, kregen ze minder zon en hebben ze zich niet meer voluit kunnen ontwikkelen. Ook hebben ze een flinke klap gekregen door het verlagen van het grondwaterpeil voor de drinkwatervoorziening. Daardoor kwam de Papiermolenbeek en de Wolfhezerbeek droog te staan. Maar met hun grillige vormen en vermolmde en bemoste takken hebben ze nog steeds iets magisch. Eén is er in 1936 afgezaagd. De stronk hiervan staat er nog steeds en is rijk begroeid met grassen, kruiden, mossen en paddenstoelen.

Deel artikel

Reageer Reactie annuleren

Eén van de mooiste en meest veelzijdige Dorpen van Nederland. Aan de rand van een van de grootste aaneengesloten natuurgebieden in West-Europa. De Veluwe.